सार्वभौम राजा

हिंदुस्थानात लहान मोठे 625 राजे ब्रिटिशांचे मांडलिक होते. इ.स.1802 च्या ईस्ट इंडिया कंपनी व बडोद्यात मित्रत्वाचा करार झाला. त्या कराराने बडोदा राजा सार्वभौम होता. ही कागदपत्रे सयाजीरावांनी अभ्यासली. आपण मांडलिक नाही, या हिमतीने त्यांनी आयुष्यभर बलाढ्य सत्तेशी संघर्ष केला. एवढेच नाही तर देशभरातील क्रांतिकारकांना त्यांनी मदत केली. सयाजीराव विरुद्ध हिंदुस्थानचे सी.आय.डी. प्रमुखांनी दहा वर्षे सयाजीरावामागे गुप्तहेर लावले; पण शिवरायाच्या गनिमीकाव्याने सयाजीरावांनी बलाढ्य शत्रूला हतबल बनविले, हा नवा इतिहास आहे.